Oliebollentoernooi 2025

Afgelopen maandag 6 januari 2025, op de verjaardag van Klaas Hagendijk (nogmaals van harte), hebben we traditiegetrouw het zoveelste Oliebollentoernooi gespeeld. Er werden overheerlijke oliebollen van Bakker Nijkamp geserveerd; ze vonden zeer gretig aftrek bij de leden. Zoals gebruikelijk werden er schaakvarianten gespeeld: 3 ronden Fisher Random (960 schaak) en vervolgens 3 ronden Duck Chess. Het speeltempo voor Fisher Random bedroeg 8 minuten en 5 seconden increment per persoon per partij en voor Duck Chess (de allerleukste schaakvariant) 10 minuten en 5 seconden increment per persoon per partij. (uitslagen)

Peter Bette vroeg zich 'in alle ernst' af (met een knipoog uiteraard) wat nu eigenlijk het nut is van het spelen (en bedenken) van dit soort schaakvarianten, waarop ik ad rem reageerde dat het natuurlijk nog maar de vraag is of schaken überhaupt enig nut heeft anders dan het actief houden van de hersenen en dat het in die zin dus niet uitmaakt of je gewoon schaakt of liever schaakvarianten speelt. Schaakvarianten zijn gewoon andere spellen met schaakstukken en een schaakbord, waarbij het idee en de (aangepaste) regels van het schaken in de meeste varianten nog wel een doorslaggevende rol speelt. Het aantal tot nog toe bestaande schaakvarianten is zeer groot en nog altijd groeiende. De meeste schaakvarianten zijn overigens praktisch gezien niet -of heel lastig- fysiek te spelen en worden eigenlijk alleen online gespeeld. Denk aan donkere varianten of varianten waarbij stukken van kleur kunnen verwisselen etc. Ik ken geen ander spel dan schaken waarvan er zoveel varianten bedacht zijn. Duck Ches (uitgevonden in 2016 door de Engelsman dr. Tim Paulden) is bij mijn weten de jongste (populaire) schaakvariant. 

Klaas had zijn random-chessreader meegenomen zodat voorafgaand aan iedere ronde 960 schaak gemakkelijk een stelling kon worden gegenereerd. Iedereen speelde met dezelfde beginopstelling.  

Hoewel in de aankondiging van deze avond heel duidelijk de spelregels was gecommuniceerd (via de site en aan alle leden ook per mail) behoefde vooral de zet rokade nog wel even een nadere toelichting. In de beginopstelling staat de Koning altijd tussen twee Torens en bij het uitvoeren van de zet wordt in het geval van een korte rokade de Koning altijd op g1 of g8 geplaatst, waarna de betreffende Toren op f1 of f8 wordt geplaatst. Voor de lange rokade geldt analoog aan de korte rokade natuurlijk hetzelfde. Als in de beginopstelling de Koning op d1/f1 of d8/f8 staat en de Toren op c1/g1 of c8/g8 staat, is het mogelijk om meteen de eerste zet al kort of lang te rokeren. Rokade in 960 schaak blijft een lastig fenomeen voor schakers die niet regelmatig schaakvarianten spelen. Voordat je begint met schaken is het verstandig om eerst de stelling goed te beoordelen: staan er pionnen niet verdedigd(?) en met welke (toekomstige) zwakheden moet je rekening houden. Verder heb je dus helemaal niets aan openingskennis. Het komt puur aan op schaken met gezond verstand. Niels en Jesse waren de enigen die begonnen met 3 uit 3. Zij wonnen al hun Fisher Random partijen. 

Zoals verwacht mocht worden was ik zelf de beste in Duck Chess. Ik denk dat ik de enige van onze club ben die deze variant met enige regelmaat speelt. Hoewel Duck Chess wint aan populariteit (vooral op chess.com) zijn nog maar relatief weinig schakers die bekend zijn met Duck Chess. Geheel ten onrechte naar mijn idee, want Duck Chess is veruit de leukste schaakvariant die er bestaat. Het vereist een complete omslag in creatief denken. 

Voordat we begonnen aan Duck Chess heb ik nog even een aantal praktische tips meegegeven. 

De witspeler 'lanceert’ na de eerste zet de Duck op een leeg veld op het bord waarna de zwartspeler na zijn zet de Duck verplaatst naar een ánder leeg veld op het bord. Zo gaat dat de hele partij door. Sommige spelers (waaronder Klaas) hadden alleen al heel veel moeite met deze basisregel. Beginnende Duck Chess spelers zijn kennelijk geneigd om eerst de Duck te verplaatsen en daarna een zet te doen, maar ja; dat is geen Duck Chess. Ezelsbruggetje: ’Stuk - Duck’! moest uiteindelijk duidelijkheid verschaffen. Er is dus sprake van een extra stuk (de Duck) die veel aandacht opeist, waardoor simpele dreigingen gemakkelijk over het hoofd wordt gezien. Doel van het spel is om de Koning van de tegenstander te slaan. Het fenomeen ‘schaak’ bestaat niet. Omdat de Duck fungeert als een blokkade (die niet kan worden geslagen) dient de waarde van de stukken anders dan in gewoon schaken te worden beoordeeld. Een Paard is het sterkste stuk na de Dame. Een Toren is over het algemeen minder sterk dan een Loper. Op afstand verdedigen werkt niet tenzij er sprake is van een dubbele verdediging, niet zijnde een batterij. Stukken aan de rand zijn gemakkelijk in te sluiten met behulp van de Duck. Het is verstandig altijd twee vrijheden te houden voor een stuk zodra je het offensief inzet. De Duck kan ook als een uitstekende verdediger worden ingezet door de Duck direct tussen een aangevallen stuk en een verdedigend stuk op 1 veld afstand te plaatsen. Als de tegenstander het aangevallen stuk slaat, dient hij ook de Duck te verplaatsen en omdat er geen ander leeg veld is tussen deze stukken staat zijn stuk toch weer aangevallen en kan dus worden teruggeslagen. 

Ook kwam nog de vraag voorbij of de regel ‘aanraken is zetten’ in Duck Chess geldt. Op chess.com (en ik denk op alle bestaande schaaksites) bestaat de mogelijkheid -ook in het gewoon schaken- om een stuk 'aan te raken' maar niet te zetten. Je mag gelegitimeerd een ander stuk ‘aanraken' en zetten als je je bedenkt. Pas wanneer een stuk is losgelaten is de zet voltooid. De regel ‘aanraken is zetten’ betekent online dus eigenlijk ‘losgelaten is zetten’. In Duck Chess is het op dezelfde schaaksite zelfs mogelijk om een gespeelde zet (losgelaten stuk) terug te nemen als de Duck nog niet is verplaatst. Een volledige zet bestaat immers uit het uitvoeren van een zet én uit het verplaatsen van de Duck. Dit betekent mijns inziens (ik heb er even over nagedacht) dat in fysiek Duck Chess ook wel de regel 'aanraken is zetten’ dient te worden gerespecteerd. Als als een stuk is losgelaten, is het eerste gedeelte van de zet ‘voltooid’. Vervolgens dient nog de Duck te worden verplaatst. Zodra de Duck is losgelaten is de volledige zet voltooid. Om daar nu op een Oliebollentoernooi een halszaak van de maken lijkt mij niet gewenst en dat is gelukkig ook niet gebeurd, maar het was wel even een punt van discussie. Dit komt denk ik vooral doordat in de instructie video aangegeven werd dat in Duck Chess de regel 'losgelaten is zetten’ (op chess.com) niet geldt zolang de Duck nog niet is verplaatst. Dat dit (in onze prille ervaring in het Duck Chess) wel als zodanig werd geïnterpreteerd is begrijpelijk, maar (mijns inziens dus) niet correct. Mooi leermomentje voor volgend jaar. We gaan Duck Chess er natuurlijk wel inhouden. 

Het Oliebollentoernooi is gewonnen door Niels Voortman die qua punten gelijk eindigde met mij (5 uit 6), maar onderling (Fisher Random) van mij gewonnen heeft. 

Omdat ieder jaar het Oliebollentoernooi niet druk wordt bezocht, wil ik pleiten voor een tweede moment in het seizoen om schaakvarianten te spelen, bijvoorbeeld de laatste avond van het seizoen. Misschien dat de traditie 'simultaan door de kampioen' ter discussie kan worden gesteld?

Iedereen een gezond en gelukkig nieuw schaakjaar!

Olav Wilgenhof